Brenda, wat gaan we je missen

Brenda maakte mensonterende dingen mee toen ze met een psychose opgenomen werd in 2012 en opnieuw in 2023. Ze wou reeds in 2012 deze wantoestanden aanklagen via justitie, maar haar advocaat raadde haar dat af. Als ze de situatie onder de aandacht wilde brengen en impact wilde genereren, zou ze beter een boek schrijven. Wat Brenda dan ook prompt deed. In 2014 verscheen haar eerste boek ‘Kortsluiting in mijn hoofd’. Met het boek wou ze een maatschappelijk debat over de behandeling van psychiatrische patiënten op gang brengen. En dat is haar gelukt.

Met het boek ‘Kortsluiting in mijn hoofd’ wou Brenda Froyen een maatschappelijk debat over de behandeling van psychiatrische patiënten op gang brengen. En dat is haar gelukt.

Eerste ontmoeting met Brenda

Eind 2012 ontmoette ik Brenda voor het eerst in Leuven, op zaterdag 24 november om precies te zijn. Ik begeleidde die namiddag met mijn collega-vrijwilliger Sven Roovers de ‘Psychosegroep’ van UilenSpiegel, een maandelijkse lotgenotenbijeenkomst voor mensen met een psychosegevoeligheid. Het thema deze keer was ‘trauma’. We hadden het niet enkel over de mogelijke rol die trauma speelt bij het ontstaan van een psychose, maar ook het traumatiserend effect van de psychose zelf, de nasleep ervan (stigma) en van de psychiatrische behandeling (dwang en isolatie). Heel wat van de aanwezige lotgenoten hadden ervaring met kille isoleercellen en met vastgebonden worden. Brenda was in het begin heel stil, maar deelde mettertijd ook haar verhaal, en vroeg op het einde van de sessie of ze een liedje mocht zingen dat ze gemaakt had. Ze zong ‘Broodplankje’, over haar ervaring in de isoleercel. Een kippenvelmoment; ik kon mijn tranen niet bedwingen. Ik vermoed dat deze bijeenkomst bij alle deelnemers in het geheugen gegrift staat. Dit was Brenda ten voeten uit: fragiel en moedig tegelijk, creatief en beklijvend. Ze voelde zich die dag gezien en niet meer zo alleen. Een gevoel van erkenning en herkenning, zo beschrijft ze het later in haar boek ‘Kortsluiting in mijn hoofd’.

De wereld beter maken

Brenda voerde een strijd om de zorg menselijker te maken. Het was niet enkel haar overkomen, het was een ‘systeemfout’ waar vele lotgenoten trauma’s aan overhielden, littekens die onuitwisbaar zijn. Daar wou ze iets aan doen. Ze had de kracht van het woord, een vlotte pen en was niet bang voor wat frictie. Want tegenwind zou ze krijgen, vanuit allerlei hoeken. Het stigma dat ook zij ondervond woog op haar, maar ze rechtte telkens haar rug. Met een onuitputtelijke energie schreef ze boeken, gaf ze lezingen, richtte PsychoseNet België op, stampte een masterclass herstelgerichte ggz uit de grond aan UGent, postte filmpjes op sociale media, verscheen in kranten en op televisie. Tot ze in 2020 het gevecht moe werd en ontgoocheld de ggz-strijd achter zich liet. Ze legde zich weer volop toe op haar eerste passie, het onderwijs.

Opnieuw

In 2023 kreeg ze echter opnieuw een psychose. En hoewel ze op twee plekken goede zorg had gekregen, waren er ook twee ziekenhuizen waar haar behandeling even mensonterend en wraakroepend was als tien jaar geleden. Dus nam ze de strijdbijl weer op. Ze schreef aan een nieuw boek, er verschenen artikels en ze startte een crowdfunding voor een rechtszaak die deze keer misschien wel een kans had op slagen. Talrijke lotgenoten stuurden hun getuigenis in.

Chovanec en Goeman

Brenda trok zich het overlijden van Peter Goeman erg aan, de psychotische man uit Dendermonde die op 15 september 2024 werd doodgeschoten door de politie. Ook de dood van Jozef Chovanec in 2018 ten gevolge van een brutale overmeestering van politieagenten, had ze zich destijds sterk aangetrokken.

In september schreef ze op haar LinkedIn-pagina onderstaand bericht. Ik deel het graag integraal, omdat het zo treffend weergeeft wat er nodig is wanneer mensen in crisis zijn en hoe je escalatie en drama’s mogelijk vermijdt.

Hoe omgaan met mensen in psychose

Brenda op LinkedIn: “Ik ben erg aangedaan door het overlijden van de ‘psychotische man’ uit Dendermonde. Dat politieagenten beperkt zijn opgeleid om om te gaan met mensen in een psychose heb ik meermaals mogen ondervinden. Toch heb ik ook goede ervaringen. Daar wil ik graag aandacht aan geven.

Wat zijn dan de ingrediënten voor een succesvolle interventie met iemand in een psychose?

Iemand in een psychose kan hallucineren en heeft vaak wanen, denkbeelden die niet kloppen. Die waanzin volledig negeren of erger nog wegzetten als onzin zorgt vaak voor (fysieke) weerstand bij iemand die in een psychose verkeert. Hij of zij voelt zich niet gehoord. Zijn angst wordt niet begrepen, laat staan erkend. Of wanen waar zijn is met andere woorden bijkomstig, de gevoelens achter de wanen zijn immers echt. Door in te spelen op die gevoelens kan je als buitenstaander als het ware contact proberen maken met iemand in een psychose.

Ingaan op wanen wordt vaak voorgesteld als not done. ‘We moeten de patiënt toch zo snel mogelijk terug naar de ‘echte’ werkelijkheid brengen.’ Dat is een erg grote stap voor iemand die op dat moment helemaal gevangen zit in een eigen waanwereld. Veel beter is het om als hulpverlener een stapje te zetten in die onwerkelijkheid en je hand zo uit te strekken. Dat is precies wat mijn politieagenten deden. Ik was ervan overtuigd dat de vrachtwagenchauffeurs op de parking waar ik was mensensmokkelaars waren. Mijn politieagenten beloofden om de vrachtwagens te controleren.

Brenda: “Laat de focus van de discussie niet liggen op wiens fout het was, wie ‘begon’. Wat gebeurd is, is een drama voor alle betrokkenen. Laat ons er vooral uit leren.”

Iemand in een psychose kan heel erg dwingend overkomen. Iets moet daar op dat moment gebeuren. Die dwingende toon, soms gepaard gaand met ongepast taalgebruik, leidt vaak tot conflicten. Geregeld staat het ego van de hulpverlener een goede hulpverlening dan in de weg. ‘Zo praat je niet tegen mij. Niet jij stelt de eisen, ík stel de eisen.’ Overweeg om toch op bepaalde eisen of vragen in te gaan. Onderhandel. Negeer mogelijks schofferend taalgebruik. Niemand is gebaat bij een ‘my way or the high way’ aanpak.

Vaak ben je als hulpverlener ook bang. De beeldvorming rond psychose zorgt ervoor dat er vaak vanuit angst gehandeld wordt. Blijf rustig. Vertrek niet vanuit wantrouwen. Weet dat mensen in een psychose veel vaker slachtoffer dan dader van geweld zijn. Ze zijn in nood. Inspelen op die noden, zorgt ervoor dat je het vertrouwen wint, en misschien niet deel zal uitmaken van ‘dat grotere complot’.

Mijn adviezen wijken af van ‘neutraliseer en wacht op medische hulp’. Ze vragen om een actieve, empathische luisterhouding. Dat vraagt training, en tegelijkertijd kan er zoveel als mensen met een psychosegevoeligheid vooral als mensen worden benaderd.

Ik merk dat het voorval me ontzettend raakt. Laat de focus van de discussie niet liggen op wiens fout het was, wie ‘begon’. Wat gebeurd is, is een drama voor alle betrokkenen. Laat ons er vooral uit leren. Opnieuw, en opnieuw. Opdat politieagenten én mensen met een psychosegevoeligheid veilig met elkaar leren omgaan.”

We zetten je strijd verder, Brenda

De voorbije jaren bleven Brenda en ik in contact. In 2015 was ze spreker tijdens een bijeenkomst van de lotgenotengroep psychose van UilenSpiegel in Leuven. Ze is ook een tijd woordvoerder voor UilenSpiegel geweest. We hadden gelijklopende ervaringen met psychoses en crisiszorg en een gelijklopende missie om deze zorg te vermenselijken. We werden vriendinnen.

In 2021 ontstond, mee geïnspireerd door Brenda’s werk, het project NADA (Netwerk Alternatieven voor Dwang en Afzondering in de ggz) binnen UilenSpiegel. Ik stond met Laura De Houwer aan de wieg ervan. Bedoeling van NADA is te sensibiliseren rond (onmenselijke) dwang,  getuigenissen te verzamelen en alternatieven te belichten.

Met NADA en vele andere initiatieven voor meer menselijkheid in de (crisis-)zorg zetten we Brenda’s broodnodige werk verder.

Toen ik Brenda aan de telefoon had in juni 2024 – ik zat in een dip en twijfelde aan mezelf – sprak ze me moed in en zei ze ‘je onderschat jezelf’. Toen ik Brenda eind september opnieuw aan de lijn had en ze duidelijk down klonk, waren de rollen omgekeerd. Ik was ervan overtuigd dat ze er ook deze keer uit zou geraken en drukte haar op het hart de nodige tijd te nemen. Het draaide echter anders uit.